In de mallemolen van het leven, draai je allemaal je eigen rondje mee. De molen draait ook zonder jou. Je paard blijft nooit lang leeg, dus kom draai met die mallemolen mee (Heddy Lester, 1977). In ons tijdsgewricht is de ‘mallemolen van het leven’ een prima metafoor voor het kapitalistische systeem waarin een ieder zich staande probeert te houden. Dit systeem vertelt ons dat we morgen gelukkiger zullen zijn dan vandaag, omdat we dan over meer en betere producten kunnen beschikken. Lange tijd hebben we dat geloofd, maar inmiddels beginnen de lijken zich op te stapelen langs het pad van de notoire kapitalist. Ook al zijn er reeds voldoende symptomen die ons tot inkeer zouden kunnen brengen, het lijkt wel of we ziende blind blijven. We verzuimen onszelf de vraag te stellen naar de criteria voor een goed leven. In plaats daarvan zijn velen van ons verworden tot hedonistisch-narcistische individuen, die telkenmale het kortstondige geluksgevoel beproeven dat het kapitalistische systeem ons te bieden heeft. Wanneer vallen de schellen ons van de ogen?
Wat zijn dan de kwalijke gevolgen van het kapitalistische systeem, de symptomen waaraan we kunnen zien dat we een ander pad moeten gaan bewandelen? Individuen zijn bijvoorbeeld ondergeschikt geworden aan het systeem. Denk aan de gezinnen die de dupe zijn van de kindertoeslagaffaire, de mensen in Groningen die de dupe zijn van de aardgaswinning, burgers die geen (betaalbare) woning kunnen vinden en de vele werknemers die worstelen met burn-out verschijnselen. Een 24/7-economie die instant onze noden lijkt te moeten lenigen: flitsbezorgers die boodschappen binnen 10 minuten bij je thuis brengen, webwinkels die binnen 24 uur leveren en dating apps om nog vandaag een nieuwe ‘lover’ te ontmoeten.
Naast het verrotte banksysteem met haar ongebreidelde geldcreatie en een handel in schulden die haar weerga niet kent, is de liberalisering van het publieke domein wellicht het summum van de uitverkoop van onze samenleving. Marktwerking is funest in domeinen die daar mijns inziens in wezen van gevrijwaard zouden moeten blijven, zoals volkshuisvesting, gezondheidszorg en openbaarvervoer. Het kapitalisme brengt ons weliswaar materiële welvaart, maar het is ook het mechanisme dat de kloof tussen rijk en arm alleen maar vergroot. Zoals de kikker in een pan water die langzaam verhit wordt, blijft zwemmen, zo laten we het kapitalisme ons langzaam, maar gedwee, de nek omdraaien. Ook in de natuur zijn er legio negatieve consequenties van het kapitalisme: afname van de biodiversiteit, stijging van de temperatuur op aarde, ecosystemen die ontregeld raken, intensieve veehouderijen en ga zo maar door. Wanneer zeggen we: genoeg is genoeg?
Is er in de samenleving al iets van verzet gaande? Ik denk het wel. Het meest duidelijk is de openbare weigering om nog langer onderdeel uit te maken van het vigerende systeem. Kijk bijvoorbeeld eens naar het opkomstpercentage van de laatste gemeenteraadsverkiezingen. Dat was - met nog geen 51% - historisch laag, de laagste opkomst ooit. Vanwege een groot gebrek aan vertrouwen, wil men het spel gewoon niet meer meespelen. Ook de vele protestdemonstraties tegen het coronabeleid maken dit duidelijk. Bij deze demonstranten overheerst het idee dat ze misleid worden, dat er sprake is van een verborgen overheidsagenda. Ongeacht het specifieke onderwerp, bevreemdt het me dan ook niet, dat de omvang van de groep complotdenkers steeds groter wordt. Er zijn zelfs politieke partijen die daarmee hun voordeel doen.
Verder kan ik me niet aan de indruk onttrekken dat verborgen individueel leed in veel gevallen ook door het verzengende kapitalistische systeem veroorzaakt wordt. Ik denk daarbij aan een deel van de mensen dat antidepressiva slikt om in deze ‘mallemolen’ mee te kunnen draaien. Hetzelfde geldt voor een deel van de mensen met een alcohol- en/of drugsverslaving. Zij lijken met hun verslaving een vlucht uit de realiteit te willen bewerkstelligen. En - last but not least - lijkt voor steeds meer jongeren de weg naar volwassenheid nou niet echt goed geplaveid te zijn.
Ook de internationale gemeenschap is overigens niet onverdeeld enthousiast over de enorme expansiedrift van de Westerse normen en waarden. ‘Regime changes’ zijn in feite de moderne variant van kerstening. Al decennia lang volgt de Russische overheid deze processen met argusogen. En door in Oekraïne een ‘militaire operatie’ te starten, geeft Poetin in feite aan: tot hier en niet verder. Dit is een actie die in een keten van causaliteiten te verwachten was, maar ook een actie die internationaal zwaar veroordeeld dient te worden.
We zouden onszelf weer eens opnieuw moeten bevragen op waarden die wij met elkaar echt belangrijk vinden. Maar dan moeten we wel out-of-the-box durven denken, buiten de kaders van het kapitalistische systeem. Wanneer vinden we dat we een leven leiden dat de moeite waard is? Is daarbij de realisatie en de bevrediging van ons ego het hoogste goed? Of vinden we relaties belangrijker? Wat betekenen familie en vrienden voor ons? Het wordt tijd dat we het streven naar onze persoonlijke onsterfelijkheid opgeven en gaan beseffen dat we slechts een schakel zijn in de keten des levens. Individuen komen en gaan, maar de familie blijft altijd bestaan. Niks meer en niks minder.
Soms lijkt het wel alsof onze individualiteit, ons ego, ook al ten prooi is gevallen aan het kapitalisme. Als we up-to-date zijn met de meest geavanceerde technologische tools, dan rest de markt niets anders, dan zich op ons ego te richten. Cursussen voor zelfrealisatie of om meer uit jezelf te halen, tieren welig op het internet. Zo ook heeft het kapitalisme de belevingseconomie een enorme impuls gegeven. Alles is te koop. De tegenhanger is echter wel dat je wat saai bevonden wordt, wanneer je je zomervakantie in een huisje in Drenthe doorbrengt of als je geen spectaculair verhaal over je weekend kunt vertellen. Die belevingsdrang verstoort bovendien ons gemoed. Momenten waarop we niet actief zijn, zouden ons rust moeten bieden, maar het tegenovergestelde is het geval: we vervelen ons. Het kapitalistische systeem maakt meer kapot, dan ons lief is. Om onder het juk van het kapitalisme uit te komen, is waarschijnlijk een enorme crisis nodig. Crisis is kans. En die crisis voltrekt zich inmiddels. Juist nu is de tijd voor verandering aangebroken. Om echt vrij te kunnen leven, moeten we nu durven dromen en deze dromen vervolgens durven te realiseren. Het is de hoogste tijd voor een ‘regime change’. Less is more.
Comments