Leven voorbij het streven

Iemand vroeg mij onlangs: Lukt het jou om werkelijk aanwezig te zijn in het veld? En wat helpt jou om daarin te blijven? Die vraag raakt aan iets wezenlijks. Die vraag gaat namelijk niet over een methode of oefening, maar over de mogelijkheid om te leven vanuit afstemming in plaats van vanuit streven.

Een waarachtig leven begint wanneer je niet langer probeert het leven te bezitten, te sturen of te begrijpen, maar erin durft te staan als deel van een dragende werkelijkheid die je voortdurend meebeweegt. Waarachtigheid betekent niet dat je alles doorziet of vrij bent van zwakte of verwarring, maar dat je leeft vanuit ontvankelijkheid, responsiviteit en resonantie. Je luistert voordat je spreekt, beweegt zonder bedoeling en erkent in alles de wederkerigheid tussen jezelf en de wereld. Je oordeelt niet, omdat ieder oordeel het leven verengt tot wat je al kent. Je probeert niet beter, wijzer of rustiger te worden, omdat je weet dat alles wat leeft in voortdurende wording is. Waarachtigheid is geen toestand van inzicht, maar het doorzien van de zinloosheid van streven.

Toch wordt in bijna alle spirituele en psychologische richtingen een weg beschreven om tot zo’n manier van leven te komen. Er worden methoden aangereikt, oefeningen voorgeschreven en stappenplannen ontwikkeld. Ze veronderstellen dat de mens zichzelf kan hervormen door inspanning of discipline. Maar juist daarin ligt de ontluistering. Zolang je een methode volgt om bevrijd te raken, blijf je gevangen in het idee dat je iets moet worden wat je nog niet bent. Iedere poging om open te staan of aanwezig te zijn herhaalt de beweging van controle. De weg wordt doel en het doel wordt nieuwe gevangenschap.

Veel mensen herkennen dit zonder het te kunnen benoemen. Ze lezen, oefenen, proberen, maar blijven steken in het gevoel dat ze tekortschieten. De beloofde verlichting blijft uit, het inzicht verdampt, en het dagelijks bestaan voelt even zwaar als voorheen. Wat rest is een geraffineerde vorm van wanhoop, een subtiel cynisme dat zich vermomt als nuchterheid. Men zegt dat men het leven neemt zoals het komt, maar diep vanbinnen weet men dat het niet lukt om het werkelijk te leven.

Ook de moderne therapie voedt dit misverstand. In haar streven naar autonomie en zelfregie gaat zij uit van het idee dat de mens zichzelf kan sturen, herstellen en beheersen. Maar autonomie is een fictie, want geen mens leeft uit zichzelf. Wie probeert autonoom te worden, versterkt juist de afscheiding die het lijden in stand houdt. Zelfregie is de meest verfijnde vorm van zelfverlies. Ze maakt de mens verantwoordelijk voor een leven dat hij nooit volledig in handen heeft. Zo groeit de spanning tussen ideaal en werkelijkheid en verdicht zich de ervaring van onmacht.

Daarom kan men zeggen dat psychologie in wezen het construct is van het mensbeeld dat eraan ten grondslag ligt. Zolang dat mensbeeld uitgaat van een afzonderlijk individu dat zichzelf kan kennen en sturen, blijft ook de psychologie gevangen in dat paradigma. Ze beschrijft vooral de mechanismen waarmee het ik zichzelf in stand houdt. Wanneer echter een waarachtiger mensbeeld ontstaat, blijkt niet de psyche maar de fysiologie ons dichter bij de werkelijkheid van bewustzijn te brengen.

Vanuit mijn veldfilosofie krijgt dit alles een andere betekenis. Waarachtigheid is geen resultaat van oefening, maar de natuurlijke staat die verschijnt wanneer het verzet tegen het leven wegvalt. Ontvankelijkheid ontstaat niet door de vrije wil, maar door het verdwijnen van wil. Responsiviteit is het ongedwongen meebewegen met wat zich aandient, resonantie de herkenning van het samenspel tussen het zintuiglijke en het transcendente. Het diafragma in de hersenen fungeert daarbij als poort van transformatie. Zijn vernauwing of verwijding bepalen de mate waarin het veld zich omzet in persoonlijk bewustzijn. Bij vernauwing trekt de ervaring zich samen en ervaart het bewustzijn afgescheidenheid. Bij verwijding ontstaat overprikkeling en verliest het bewustzijn samenhang. In het diafragma kunnen ook gestolde patronen ontstaan waardoor de natuurlijke beweeglijkheid wordt vervangen door fixatie. Zij vormen de fysiologische basis van het ego, dat probeert stabiliteit te behouden binnen de dynamiek van het veld. Waarachtigheid verschijnt pas wanneer deze structuren oplossen en de oscillatie tussen vernauwing en verwijding tot een minimum wordt beperkt. Dan herstelt de dubbele ontvankelijkheid waardoor het zintuiglijke en het transcendente weer in balans komen.

Het denken behoudt in deze dynamiek zijn waarde, maar alleen wanneer het zichzelf begrijpt als instrument van doorlaatbaarheid. Denken is dan geen beheersing, maar verheldering van wat zich toont. Het vormt de spiegel waarin het veld zichzelf herkent. Ego-intentionaliteit, de neiging om het leven te sturen vanuit een persoonlijk centrum, wordt dan doorzien als een wanhoopsdaad van een bewustzijn dat zijn dragende grond is vergeten.

In dit perspectief is er geen weg, geen methode en geen techniek. Er is alleen het langzaam groeiende besef dat het veld zichzelf draagt. Zodra jij dat erkent, kun je leven in overeenstemming met het geheel. Waarachtigheid is dan niet iets wat je bereikt, maar het leven zelf dat door je heen stroomt. Dat is leven voorbij het streven.

En de topsporter dan, zul je je wellicht afvragen. Ook hij doet wat gedaan moet worden, maar het komt niet meer uit de wil. Het gebeurt omdat hij zich gedragen weet door het veld. Alles klopt op een gegeven moment. Zo wordt ook zijn prestatie een uitdrukking van hetzelfde principe: leven voorbij het streven.