Gelukkig leven we in een democratie. En één van de belangrijkste kenmerken daarvan, is het recht op de vrijheid van meningsuiting. Zelf zou ik dat recht het liefst willen uitbreiden met de voorwaarde “mits men de ander niet opzettelijk beledigt”, maar anderen vinden ook dat juist tot die vrijheid behoren. Enfin. In woord is verzet tegen wat dan ook acceptabel in Nederland, maar die woorden mogen geen kracht bijgezet worden met daden, behalve dan met een demonstratie of een staking. Ook daar hebben we binnen onze democratie - hetzij voorwaardelijk - rechten voor opgesteld. Met alle andere vormen van actie gaat men al gauw over de schreef, zeker met geweld.
Om met z’n allen in een rechtstaat te kunnen (en mogen) leven hebben we persoonlijke vrijheden omwille van het algemeen belang opgegeven. Dat algemeen belang bestaat uit vele aspecten, maar in dit kader noem ik graag onderlinge solidariteit, veiligheid (waaronder uiteraard ook bescherming) en toegankelijke gezondheidszorg. En door middel van verkiezingen mogen we minimaal eens in de vier jaar aangeven welke politieke partijen we het mandaat voor het besturen van ons land toevertrouwen.
Oké, maar wat nu als we in een crisis belanden? Ja, dan kunnen er uitzonderingstoestanden gaan gelden, die uiteraard wel wettelijk geregeld moeten zijn. En voor de invoering van een avondklok is dat inderdaad het geval. Wat bezielt toch al die mensen die Rutte - als dank voor 10 jaar leiderschap - uitkotsen, alle coronaregels aan hun laars lappen en soms ook nog een spoor van vernielingen achter zich laten? M’n broer noemde het gekscherend ‘het nieuwe uitje’ en in gesprek met m’n dochter trokken we de desperate conclusie dat dit soort mensen er nou eenmaal altijd zal zijn. Hoe moet het leven zijn, als je alles wantrouwt en overal een dubbele agenda vermoedt? Altijd maar klagen en je bij alles verongelijkt voelen. Het systeem deugt niet of sterker nog: er is een complot gaande.
Of is dit toch te wijten aan de overheid zelf? Denk aan de kindertoeslagaffaire, waarbij tienduizenden mensen kapot zijn gegaan doordat ze onterecht als fraudeurs bestempeld werden. Of denk aan de gebrekkige slagvaardigheid bij de steun aan slachtoffers van de aardbevingen in Groningen. Ja, dat doet het vertrouwen dat burgers in de overheid hebben allemaal geen goed. Understatement. Maar waarom dan een spoor van vandalisme? Zijn de mensen die zich daar schuldig aan maken zo kortzichtig? En waarom al die agressie tegen hulpverleners op straat, maar ook in ziekenhuizen? Ik begrijp er niks van. Zijn het gewoon mensen met een kort lontje, voor wie de taal niet toereikend genoeg is om expressie te geven aan hun gevoelens? En is het dan dat onvermogen dat er toe leidt dat hun ongenoegen, boosheid of frustratie omgezet wordt in agressie? Voor ieder mens is het al moeilijk genoeg om gedachten en gevoelens met behulp van woorden genuanceerd aan een ander duidelijk te maken. Niet voor niets bestaat de uitdrukking: woorden schieten tekort. En wat dan?
Als iemands denkvermogen eveneens minder is dan dat van de gemiddelde mens (IQ < 100), dan is het volgen van een wat complexer causaliteitsverband lastiger, zo niet onmogelijk. Verbanden worden dan door sommigen van hen gesimplificeerd door de complexiteit te vervangen door een vermeend complot. Niet dat het verband daardoor echt verklaard wordt, maar de lacune van het denken wordt er wel door gemaskeerd. Problem solved. Rechtspopulisme weet met dit soort kortzichtigheden, ik bedoel eenvoudige verbanden en complexiteit ontkende statements, een groot electoraat achter zich te scharen. Denk aan: EU-contributie gaat ten koste van onze pensioenen. Of: de vermeende klimaatverandering is een farce, die ons miljoenen kost. Of: willen we meer of minder Marokkanen?
Als er maar een kern van waarheid in bovenstaande redenatie zit, dan blijkt daaruit dat onderwijs van cruciaal belang is en dat de strijd tegen laaggeletterdheid hoger in het vaandel moet komen (deze groep heeft immers een kleinere woordenschat tot zijn beschikking). In Nederland hebben 2,5 miljoen mensen ouder dan 16 jaar moeite met lezen en schrijven, dat is 18% van de bevolking (bron: website van de stichting Lezen en Schrijven). Dit is dus met recht een groot probleem. Een probleem dat zich uit in de communicatie tussen mensen en tussen mensen en instituties.
De inperking van onze vrijheden ten behoeve van de bestrijding van het coronavirus is voor velen de aanleiding om hun onzekerheden en angst hierover te uiten. Waarschijnlijk omdat de kern van hun gedachtegang is: coronaregels maken meer kapot dan ons lief is, ofwel het middel is erger dan de kwaal. Onder hen scharen zich mensen die, hetzij door persoonlijke ervaringen uit hun verleden het vertrouwen in de rechtstaat verloren zijn, hetzij gewoon ‘plezier’ beleven aan relschoppen en het plegen van vandalisme (zulke mensen zijn er namelijk helaas ook). Voor hen die uit zijn op ontregeling van het systeem, is een coronademonstratie de katalysator van hun abjecte gedrag. Voor deze anarchisten is er maar één oplossing: hard ingrijpen en oppakken.