Sinds de moord op George Floyd is er inmiddels een wereldwijd verzet gaande tegen racisme: Black Lives Matter (BLM). Maar naast de vele terechte demonstraties die deze afschuwelijke moord teweegbrengt, lijkt er ook een afrekening met het verleden plaats te vinden. Alles wat ons doet herinneren aan slavernij is aan kritiek of erger onderhevig. Acties van bekladdingen en vernielingen worden in Nederland opgeëist door een collectief dat zich ‘Helden van Nooit' noemt. Het zou gaan om een groep antiracistische en dekoloniale activisten, een radicale groep binnen de BLM-beweging.
Het verleden bevat ontegenzeggelijk achterhaalde denkbeelden, dat is inherent aan het woord zelf. Maar waarom nemen we het verleden de maat aan de hand van de moraal van vandaag? Alles dat gelieerd is aan praktijken die we heden ten dage abject vinden, zou dan aangepast of vervangen moeten worden. Een speciaal daarvoor in te stellen commissie zou er een dagtaak aan hebben om een dergelijke culturele opschoning actueel te houden.
Zo hebben tijdens de Tweede Wereldoorlog Nederlandse kunstenaars ook in opdracht van Duitsers schilderijen gemaakt (bv Karel Appel en Pyke Koch). Mogen de werken van deze kunstschilders nu niet meer geëxposeerd worden? Of neem de componist Richard Wagner. Hij was een fervent antisemiet. Zo beschreef hij in zijn essay “Das Judenthum in der Musik” (1850), de jood als “onbekwaam, door zijn uiterlijk, zijn taal, zeker door zijn zang, om (zich aan) ons artistiek bekend te maken”. Het zal je ook niet verbazen, dat Wagner de lievelingscomponist van Hitler was. Mogen zijn opera’s nu niet meer beluisterd (of gespeeld) worden?
Ook in de wetenschap zijn voorbeelden te vinden. Wat dacht je van de natuurkundigen die, weliswaar in opdracht van de regering van de Verenigde Naties en met steun van Canada en het Verenigd Koninkrijk, in een zeer geheime operatie onder de naam ‘Manhattan-Project’, een atoombom hebben ontwikkeld? Robert Oppenheimer leidde dit project en wordt wel gezien als de vader van de atoombom. Maar het was nota bene de pacifist Albert Einstein die in 1939 een brief aan president Roosevelt schreef, waarin hij hem meldde dat de Duitsers bezig waren met het ontwikkelen van een atoombom. Dit leidde tot de initiatie van het Manhattan-project. Later bleek overigens dat Werner Heisenberg en zijn collega’s een vergelijkbaar project in Duitsland af wisten te houden. Zijn Oppenheimer en Einstein nu medeplichtig - of misschien zelfs wel schuldig - aan de bommen op Hiroshima en Nagasaki? Moet de relativiteitstheorie nu in de ban?
En dan Jan Pieterszoon Coen (1587 - 1629), een Nederlandse koopvaarder in de periode van de VOC. Moet zijn beeld uit het centrum van Hoorn verdwijnen? Wat zou een commissie zeggen? Coen leefde in de “Gouden Eeuw’, een eeuw waarin onze Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden veel welvaart kende. En dat was mede dankzij Coen. Maar Coen was ook een kind van zijn tijd en in die tijd werd handel op een zeer wrede manier afgedwongen. Zo voerde de VOC onder leiding van J.P. Coen een strafexpeditie uit op de Bandanezen. Zij zouden, tegen de afspraken in, nootmuskaat hebben verhandeld aan de Engelsen. Hierbij heeft heel wat bloed gevloeid en zijn veel doden gevallen (sommigen spreken vandaag de dag zelfs van een genocide). Op dat deel van onze geschiedenis kunnen we absoluut niet trots zijn, maar dat deel moet wel verteld worden. Al is het alleen maar om van de fouten uit het verleden te leren. Een status van nationale held verdient deze man niet, maar we kunnen onze geschiedenis ook niet uitgummen. Van mij mag het beeld blijven staan, mits de tekst bij het beeld de naakte waarheid vermeldt (en dat is inmiddels het geval).
Het blijft lastig om te bepalen wat wel en wat niet acceptabel is, als het gaat om historische verwijzingen of herinneringen, die heden ten dage gebruikt worden. Hoe moralistisch en hoe puriteins kunnen, moeten of willen we zijn? Ons heden wordt ook eens verleden. En ook al doen de meesten nu hun best om zo oprecht mogelijk te leven, wil dat nog niet zeggen dat toekomstige generaties geen aanmerkingen zullen hebben op onze handelswijzen. Wees mild, edoch kritisch en volledig, over ons verleden, opdat de toekomst mild, kritisch en volledig over ons zal zijn. Natuurlijk kun je overal wat van vinden, maar o zo gauw verliezen we het zicht op het gehele plaatje. Dat is namelijk vaak complexer dan de feiten op basis waarvan we oordelen. Oeps, nu denk ik dat ik zelf iets te moralistisch word. Afronden dus maar.
Vandaag (6 december 2020) las ik een ANP-bericht op de nos.nl app over het antisemitisme van de in 1990 overleden schrijver Roald Dahl. Dahl is o.a. bekend van boeken als Sjakie en de chocoladefabriek, De Grote Vriendelijke Reus en Matilda. De nabestaanden van Dahl hebben publiekelijk afstand genomen van en excuses aangeboden voor, de antisemitische uitlatingen van hem. Moeten zijn klassiekers nu verbrand worden? Of toch maar niet?