Kwalitijd

Nee, de titel is geen schrijffout (haha). Het is een zogenaamd ‘kofferwoord’, waarbij de woorden kwalitatief en tijd gecombineerd zijn, als knipoog naar de kwalitatieve tijd (durée genoemd) van de Franse filosoof Henri Bergson (1859-1941). Hij beschouwde deze tijd als een voortdurende stroom van belevingen en veranderingen, waarbij verleden, heden en toekomst met elkaar verweven zijn. Heel wat anders dus dan de opjagende kloktijd, waar we dagelijks mee geconfronteerd worden, die Herman van Veen (*1945) overigens prachtig verwoordt in zijn nummer ‘De tijd tikt’.

De tijd tikt de kippen van de stok

De ruiten van je rok

Tikt je voor en tikt je tegen

De tijd tikt je maar wat wijs

Tikt je slapen grijs

Tikt je stoer tikt je verlegen

De tijd tikt je leven zo voorbij

Tikt je verstopt tikt je weer vrij

En de haan kraait goedemorgen

De tijd tikt de scherpe hoeken rond

Tikt je weer gezond

En de doorns van de rozen

De tijd tikt alle leugens waar

Tikt Kees weer klaar

Tikt alles aan elkaar

De tijd tikt tot aan het slot

En als de wereld valt

Dan is de klok kapot

Deze traditionele opvatting over tijd noemden de Grieken ‘chronos’. Dit is de objectieve, meetbare tijd, die we proberen te vangen, te controleren en te ‘bevechten’. We plannen onze dagen, vullen onze agenda’s en stellen deadlines. Druk, druk, druk. Chronos lijkt ons te domineren, terwijl de veel rijkere, emotionelere en betekenisvollere momenten in ons leven ondergesneeuwd lijken te raken door de constante druk van de klok. De klok legt ons een lineair format van de tijd op. Bergson noemde dat de kwantitatieve tijd, dit dus in tegenstelling tot de kwalitatieve tijd (kwalitijd), in welke we onze grootste vreugde, verdriet, liefde en verbinding ervaren. Het verschil tussen deze twee tijdservaringen, wordt misschien ook wel uitgedrukt door respectievelijk de woorden waarneming en beleving.

Eén van de invloedrijkste filosofen, Immanuel Kant (1724-1804), stelde: ‘Gedachten zonder inhoud zijn leeg (en) aanschouwingen zonder begrippen zijn blind.’. Hiermee suggereerde hij dat objectieve waarnemingen altijd door de mal van begrippen die wij er overheen leggen, worden geïsoleerd uit de contextuele ervaring. Door zo naar de wereld te kijken, verliezen we de rijkdom en complexiteit van de totaal ervaring, van de beleving. Hoewel de door Kant gesuggereerde aanschouwing (ofwel objectieve waarneming), ons in wetenschappelijk opzicht veel gebracht heeft, kan het voor de mens in zijn alledaagse leven ook leiden tot een gevoel van vervreemding. Want door zo waar te nemen, isoleren we elementen uit dat wat in feite altijd een totaal beleving is. We zijn aan het objectiveren en gaan dan voorbij aan de betekenisvolle verbindingen binnen die beleving. Je zou kunnen zeggen dat zodra het denken actief wordt, de beleving teniet gedaan wordt. Op het moment dat we volledig in een ervaring opgaan, zijn we ons niet actief bewust van de tijd of van onszelf als waarnemer. We zijn gewoon, in het moment. Zodra we echter beginnen te reflecteren – zodra het denken actief wordt – verliezen we die onmiddellijke, ongefilterde ervaring. Dit is wat veel mystici en filosofen zien als een beperking van het rationele denken: door de ervaring te analyseren of te conceptualiseren, wordt ze al snel gefragmenteerd. Het denken heeft de neiging om gebeurtenissen te objectiveren, waardoor we afstand nemen van de directe stroom van beleving. Om echt in het moment te zijn, moet het denken op de achtergrond treden, want het is juist in die staat van zijn, zonder analyse, dat de ervaring van kwalitijd tot zijn volle recht komt.

Kwalitijd is uiteindelijk geen optelsom van losse momenten. Het is een eerder een rijke aanéénschakeling van ervaringen die zowel een verleden, heden, als een toekomst in zich draagt. Wat vele moderne goeroes ons willen doen geloven, is dat het om het ‘nu’ gaat. Maar bij een beleving kan een moment of een ‘nu’, nooit op zichzelf staan. Elk moment is altijd verweven met de vorige en de komende momenten. Zoals de oude Griek Herakleitos (ca. 540-480 v.Chr.) al stelde: ‘panta rhei’, ofwel ‘alles stroomt’. Het besef van deze continuïteit, helpt ons om ons op een diepere manier tot onze ervaringen te verhouden. Wanneer we ons alleen richten op het hier en nu, zonder de context van het verleden en de toekomst erbij te betrekken, missen we de rijkdom van de beleving. Het is de continuïteit van de ervaring die het moment betekenisvol maakt.

De Griekse term ‘kairos’, verwijst naar het juiste moment, het moment waarop alles samenvalt. Het verwijst naar het aanvoelen van de perfecte momenten, binnen de stroom van tijd. Een moment waarop alles klopt. Wanneer we ons openstellen voor ‘kairos’, zijn we in staat om ons te verbinden met de diepere betekenis van de ervaringen die zich aandienen. In feite is het een kwestie van luisteren naar onze intuïtie, zodat we aanvoelen wanneer het juiste moment daar is om te handelen (of juist niet - wu wei).

Ook ‘flow’ is zo’n modern begrip, dat in feite verwijst naar de zienswijze van Herakleitos. Het is een psychische toestand waarin we volledig opgaan in een activiteit, waardoor we het besef van kloktijd eventjes helemaal kwijt zijn. Hoe mooi is dat? We laten ons volledig meevoeren in de stroom van de ervaring. Deze toestand wordt vaak beschreven als een gevoel van totale betrokkenheid, waarbij we één worden met de activiteit waarmee we bezig zijn. Onze vaardigheden en de eisen van de taak sluiten naadloos op elkaar aan. Ook dit is kwalitijd.

In plaats van ons te laten leiden door de tikkende tijd, kunnen we leren om de rijkdom van de onafgebroken aanéénschakeling van momenten te herwaarderen. Vraag je af wat voor jou de betekenisvolle belevingen zijn die je vormen en die je verbinden met het grotere geheel van het leven. Door ons die vraag regelmatig te stellen, verandert op den duur wellicht de tikkende tijd steeds vaker in een stromende tijd, ten faveure van de kwalitijd van ons leven.