Menselijke Maat

Het klinkt misschien als een vage filosofie, maar als je er even over nadenkt, zie je dat de menselijke maat voor veel aspecten van het leven gewoon logisch is. Denk maar eens aan werkdruk: teveel en je wordt een gestreste energiedrainer, te weinig en je vraagt je af waar je je tijd in moet steken. Of sociale interactie: te veel feestjes en je hebt geen moment om op de bank te liggen, te weinig en je voelt je een eenzame ziel in een zee van mensen. En dan dat jaarsalaris - je zou kunnen denken dat meer geld je ook gelukkiger maakt, maar zodra je je hypotheek hebt betaald en je favoriete koffie kunt drinken, blijft er weinig extra vreugde in die stapel biljetten over. Boven een bepaald jaarsalaris (ongeveer €65.000) neemt je geluk niet meer rechtevenredig met je inkomen toe. Hetzelfde geldt voor lichaamsbeweging: te veel sport en je voelt je als een verkrampte fitnessgoeroe, te weinig en je krijgt een nek die zo stijf is als een plank. Het idee van een optimum, een balans die aansluit bij de menselijke maat, is eigenlijk best tastbaar als je erover nadenkt.

De Limieten van het Menselijk Lichaam

De gemiddelde lengte van de mens varieert nogal. Deze is sterk afhankelijk van de regio waarin iemand opgroeit, en soms zijn er uitschieters. Denk bijvoorbeeld aan ‘de Reus van Rotterdam’, die bekend stond om zijn uitzonderlijke lengte van 2,52 meter. Maar zit er ook een limiet aan de lengte van de mens? Wat gebeurt er als we te lang worden? Een extreme verlenging van het menselijk lichaam, zelfs als organen in dezelfde mate meegroeien, zou de fysieke capaciteiten van het lichaam op veel manieren in gevaar brengen. Het zou leiden tot overbelasting van het skelet, inefficiënte circulaties, verhoogde energiebehoefte en verlies van motorische efficiëntie. Het menselijk lichaam heeft een natuurlijke limiet die te maken heeft met de balans van kracht, energieverbruik en de efficiëntie van ons biologische systeem. Wanneer deze limieten worden overschreden, zouden de functionele systemen uiteindelijk falen. Bij een lichaam dat twee keer zo groot is, zou het volume acht keer zo groot zijn, terwijl de sterkte van de botten slechts vier keer zo groot is. Dit creëert een onbalans, waardoor het steeds moeilijker wordt om de extra massa effectief te ondersteunen. In de praktijk betekent dit dat een mens niet veel langer dan 2,70 meter kan worden zonder ernstige fysieke complicaties.

Schaal en Samenwerking

En nu ik je aandacht heb, wil ik het graag hebben over iets waar we die balans echt nodig hebben: samenlevingsverbanden. Hoe kunnen we samen een goede maat vinden zonder door te slaan in de ene of de andere richting?

De toren van Babel biedt een krachtig voorbeeld van wat er gebeurt wanneer mensen proberen iets te creëren dat te groot is voor hun capaciteiten en behoeften. In het Bijbelse verhaal (Genesis 11:1-9) willen de mensen de hemel bereiken door een toren te bouwen die zo groot is dat hij de grenzen van hun macht en begrip overschrijdt. Hun verlangen naar schaalvergroting leidt tot verwarring en chaos, en de gemeenschap valt uit elkaar door een misplaatste ambitie om te veel te doen. Het idee om alles op wereldschaal te doen, zonder rekening te houden met de menselijke maat, blijkt niet alleen onpraktisch, maar het veroorzaakt ook verdeeldheid. Het verhaal leert ons dat wanneer de schaal te groot is voor de mensen die erin functioneren, het systeem zelf in elkaar stort.

Schaalvergroting in de Samenleving

Ditzelfde principe geldt voor de samenlevingen die we proberen op te bouwen. Wanneer we systemen creëren die te complex of te groot zijn voor de individuen die erin opereren, verliezen we de verbondenheid en invloed die we als mensen nodig hebben om ons goed te voelen. Het is die balans, die menselijke maat, die ons in staat stelt om samen te werken, in harmonie te leven en een samenleving te creëren die werkelijk ten goede komt aan de mens. Het is dan ook niet de schaal van een systeem die bepaalt of het succesvol is, maar hoe goed het aansluit bij de proporties die optimaal aansluiten bij de menselijke maat.

Schaal en Wereldproblemen

Hoe zit het met de ‘systemen’ waarin we vandaag de dag leven? In zowel de natuur als de menselijke samenleving zien we dat er een punt is waarop systemen tegen hun schaalgrootte aanlopen. Wanneer de grenzen van wat een systeem aankan, worden overschreden, ontstaan er negatieve gevolgen. Een actueel voorbeeld van de problemen op wereldschaal is de vluchtelingenstroom door oorlogen. Conflicten zoals in Oekraïne, Syrië en Afghanistan hebben miljoenen mensen gedwongen hun huizen te verlaten, vaak als gevolg van besluiten genomen door een handvol leiders. Deze wereldwijde impact en de massale ontreddering maken duidelijk hoe grote systemen de levens van mensen totaal kunnen verwoesten. De gevolgen zijn tot ver van de bron merkbaar, ook in ons eigen land.

Een ander voorbeeld is de rol die de VS onder leiding van Trump opeist. De VS, met zijn enorme invloed, wordt onder Trump steeds meer gericht op eigenbelang, met het terugtrekken uit internationale verdragen en het versterken van isolationisme. Dit leidt tot spanningen en verzwakte wereldallianties. Wanneer één land zijn invloed te ver vergroot, verstoort dit de mondiale stabiliteit en samenwerking. Het laat zien hoe schaalvergroting door een enkele macht het wereldevenwicht kan verstoren en uiteindelijk de levens van veel mensen beïnvloedt (en zal gaan beïnvloeden).

Visionair leiderschap

Er is blijkbaar een kleine groep mensen die in staat is om grootschalig te denken en veranderingen op een mondiale schaal te realiseren. Deze visionairs hebben de capaciteit om binnen grotere systemen te opereren, vaak met indrukwekkende resultaten. Toch is de groep mensen die dit kan een minderheid. Het is niet de taak van visionairs om de gehele mensheid te dicteren hoe de wereld georganiseerd moet worden. Zij denken vaak vanuit hun eigen perspectief, wat niet altijd aansluit bij de behoeften van de bredere gemeenschap. Dergelijke ambities gaan vaak gepaard met despotische eigenschappen. De visie van een elitaire groep wordt dan aan de meerderheid opgelegd, zonder ruimte voor collectieve betrokkenheid, wat de menselijke maat nog verder van haar optimum verdrijft.

De meeste mensen gedijen namelijk beter in kleinere, meer intieme gemeenschappen waarin ze controle, invloed, verantwoordelijkheid en verbondenheid voelen. Dat is de schaal waarop de meeste mensen optimaal kunnen functioneren, waar ze zich erkend en betrokken voelen bij hun omgeving. Werkelijke vooruitgang komt pas wanneer besluitvorming geworteld is in de gezamenlijke wil en gedeelde verantwoordelijkheid, waarbij de stemmen van iedereen gehoord worden in plaats van die van een selecte macht.

De Ideale Schaal voor Samenwerking

Wat is dan de ideale schaal voor samenwerking? De beste samenwerking komt vaak op kleinschalige niveaus voor, zoals in een dorp of een stad. De meest harmonieuze structuren zijn vaak die waar mensen in hun eigen tempo kunnen bijdragen, met de mogelijkheid om directe invloed uit te oefenen. Een voorbeeld hiervan is een meent, een historische vorm van samenwerking waarin een gemeenschap gezamenlijk land of middelen beheerde. In een meent was er ruimte voor gedeelde verantwoordelijkheid en het beheer van gemeenschappelijke goederen, waarbij iedereen een stem had in de besluitvorming. Zien we dit weer terug in de zogenaamde deeleconomie met bedrijven als Uber en Airbnb? Deze kleinschalige, wederzijds ondersteunende vorm van samenwerking toont de voordelen van een systeem dat niet te groot of abstract is, maar zich richt op praktische en lokale samenwerking. Het idee van een coöperatie, waarbij mensen samenwerken om hun gemeenschappelijke belangen te behartigen, is een ander voorbeeld van hoe kleinere schaalstructuren effectiever kunnen zijn. Deze systemen kunnen door hun kleinere omvang veel sneller reageren op de behoeften van hun leden, wat het welzijn van de groep ten goede komt.

De Moraal van het Verhaal

De moraal van dit alles is duidelijk. We moeten terug naar de proporties die bij de mens passen. Schaalvergroting heeft zijn voordelen, maar wanneer het gaat om het welzijn van het individu en de gemeenschap, kunnen te grote systemen vaak niet het gewenste resultaat leveren. Bovengenoemde voorbeelden illustreren de negatieve gevolgen van het uit het oog verliezen van de menselijke maat. Het herstellen van de menselijke maat begint bij het kiezen voor kleinschalige gemeenschappen en het vermijden van overmatige schaalvergroting. Door te investeren in lokale initiatieven, duurzame keuzes te maken en authentieke relaties op te bouwen, kunnen mensen weer invloed uitoefenen op hun omgeving. Kleinschalige samenwerkingen, waarin gedeelde verantwoordelijkheid centraal staat, blijven het fundament van gezonde en duurzame gemeenschappen.

‘Het ideaal van de democratie is niet een systeem van oneindige schaalvergroting,

maar een manier van leven die uitgaat van de kracht van de kleine gemeenschap.’

Mahatma Gandhi (1869-1948)