Dat nooit meer! Na WOII is dat misschien wel de meest gehoorde hartenkreet. Maar toen kwam Vladimir Poetin. Niemand zag het echt aankomen, een invasie van Oekraïne. Waren we naïef? Is hij inderdaad de boeman, een president die lijdt aan een psychiatrische stoornis? Of is hij de kat in het nauw, een president die door het Westen van het wereldtoneel is weggedrukt?
Propaganda en de waan van de dag vertroebelen het perspectief op wat er nu werkelijk gaande is. Wat we horen, is dat Poetin als agressor, zijn leger de opdracht heeft gegeven om het soevereine land Oekraïne te bevrijden van haar nazistische bezettingsmacht. Wat we zien, is dat de Oekraïense bevolking lijdt onder de invasie van het Russische leger. Wat is hier in godsnaam aan de hand?
Als we het venster waardoor we naar deze oorlog kijken wat oprekken, dan moeten we op z’n minst teruggaan naar de val van de Berlijnse muur op 9 november 1989. Kort daarna werd door de toenmalige bondskanselier Helmut Kohl, de hereniging van Duitsland geagendeerd. Daarvoor was instemming van het Kremlin onontbeerlijk, omdat Oost-Duitsland tot dan toe onder de invloedssfeer van de Sovjet-Unie (USSR) viel. Oost-Duitsland zou na de hereniging met West-Duitsland - met instemming van de USSR - ook lid worden van de NAVO, echter wel onder de mondelinge toezegging dat de alliantie niet verder naar het oosten (lees Oost-Duitsland) zou uitbreiden. Poetin interpreteert deze toezegging veel breder, dan hoe deze bedoeld is. Hij beschouwt de toetreding van ieder Oostblokland als een schending van de belofte die het Westen in 1990 heeft gedaan. Incorrect dus.
Na het echec van het communisme komen veranderingen in de Sovjet-Unie niet echt van de grond. In de jaren tachtig verslijt de USSR maar liefst drie presidenten (die uiteraard tevens partijsecretaris waren). Brezjnef overleed in 1982, Andropov in 1984 en Tsjernenko in 1985. Vervolgens ziet Michael Gorbatsjov zijn kans schoon om tot partijsecretaris gekozen te worden. Hij stelde verregaande economische en politieke hervormingen voor, onder de noemer ‘perestrojka’. Maar rijke bevoorrechte partijleden wisten die telkenmale te blokkeren. Het lukte hem (in 1988) echter wel om de Brezjnev-doctrine af te schaffen, een grondbeginsel dat de USSR legitimeerde om de loyaliteit van landen die in de Russische invloedssfeer lagen, eventueel militair af te dwingen. Deze communistische landen waren overigens verenigd in een militair bondgenootschap, het Warschaupact. Dat werd beschouwd als de tegenhanger van de NAVO.
Gorbatsjov was alleen uit op ‘perestrojka’. Het communistisch blok werd door hem niet langer met militaire dwang bijeengehouden. Hierdoor zagen veel Oostbloklanden - zoals Polen en Hongarije - hun kans om het juk van de Sovjet-Unie van zich af te werpen. Het jaar na de val van de Berlijnse muur verliest de USSR ook definitief de controle over Litouwen, Estland, Letland, Armenië, Moldavië en Georgië. In 1991 wordt Gorbatsjov uit het zadel gestoten door aanhangers van Boris Jeltsin, die heimelijk met de presidenten van Belarus en Oekraïne, het Gemenebest van Onafhankelijke Staten had opgericht (het GOS) om vervolgens de Sovjet-Unie te ontbinden. Op 25 december 1991 houdt de USSR uiteindelijk op te bestaan.
Jeltsin wordt in Rusland gezien als ‘de sloper van de Sovjet-Unie’. Hij was een alcoholist, die op belangrijke bijeenkomsten vaak dronken verscheen. Op 31 december 1999 werd hij opgevolgd door Poetin, die in 2005 het uiteenvallen van de Sovjet-Unie bestempelde als ‘het grootste geopolitieke drama van de 20ste eeuw’. In het decennium na de val van de muur hebben veel voormalige Oostbloklanden hun heil bij het Westen gezocht. De Verenigde Staten van Amerika (USA) heeft bij deze ‘regime changes’ altijd een proactieve rol gespeeld. Voor wat betreft toetreding van landen tot de NAVO, was de USA altijd inschikkelijker dan de Europese landen in de alliantie.
Na het einde van de Koude Oorlog sloten Tsjechië, Polen en Hongarije zich aan (12 maart 1999), evenals Estland, Letland, Litouwen, Slowakije, Slovenië, Roemenië en Bulgarije (29 maart 2004), Kroatië en Albanië (april 2009), Montenegro (5 juni 2017) en Noord-Macedonië (27 maart 2020). Bosnië en Herzegovina, Oekraïne en Georgië zijn voorlopig slechts kandidaat-lidstaten van de NAVO.
Op bovenstaande kaart zijn de voormalige staten van de USSR te zien:
1. Armenië, 2. Azerbeidzjan, 3. Wit-Rusland (Belarus), 4. Estland, 5. Georgië, 6. Kazachstan, 7. Kirgizië, 8. Letland, 9. Litouwen, 10. Moldavië, 11. Rusland, 12. Tadzjikistan, 13. Turkmenistan, 14. Oekraïne, 15. Oezbekistan
Door verwaarlozing van de militaire machtspositie van de USSR door Gorbatsjov (hij was meer bezig met politiek-economische hervorming) en door het ongeloofwaardige leiderschap van Jeltsin (vanwege zijn alcoholverslaving), is het Oostblok in de ogen van het Westen steeds zwakker geworden. Het is ontegenzeggelijk dat de Westerse wereld (met name de USA) daar garen bij heeft gesponnen. Het is mijns inziens dan ook zonneklaar dat de huidige leiders van de Rusland daar met gemengde gevoelens op terugblikken. Hun eigen leiders waren in hoge mate verantwoordelijk voor de teloorgang van het ooit zo machtige USSR, maar daar heeft de NAVO (en later ook de EU) dankbaar gebruik (of misbruik) van gemaakt.
Poetin moet beseffen dat de geopolitieke loop der geschiedenis, irreversibel is. De Brezjnev-doctrine is verledentijd, dat wil zeggen dat militaire dominantie geen middel meer is om de loyaliteit van een ander land af te dwingen. Bovendien gaat de Verenigde Naties (VN) - waar Rusland en Oekraïne beide lid van zijn - uit van de soevereiniteit van elk land. Zogenaamde vazalstaten kunnen niet eens lid worden van de VN. Ten aanzien hiervan hinkt Poetin dus op twee gedachten, maar Oekraïne is toch echt een soeverein land.
Het Westen (de NAVO en de EU) ontbeert het mijns inziens absoluut aan geopolitieke sensibiliteit, maar Rusland (in casu Poetin) gaat met zijn machtsindoctrinatie ver over de schreef. Deze invasie schendt echt alle internationale rechten. Deze oorlog moet subiet beëindigd worden. Het is verschrikkelijk.