De demonstratie in Amsterdam naar aanleiding van de schokkende ‘moord’ op George Floyd, doet de gemoederen hoog oplaaien. De controverse tussen verontwaardiging, woede en saamhorigheid enerzijds en besmettelijkheid en ‘social distancing’ anderzijds, doet bij velen op z’n minst de wenkbrauwen fronsen. Wat bezielde deze mensen? En waarom greep het stadsbestuur niet in?
Onlangs liet Victor Mids in een van zijn uitzending nog zien hoe gevoelig de mens is voor groepsdruk. In een redelijke volle wachtkamer van een huisarts (met acteurs) was om de zoveel tijd een belletje te horen. Als reactie hierop ging iedereen heel even staan en daarna gelijk weer zitten, terwijl er nergens een instructie hing om zo te handelen. Een nieuwe patiënt die de wachtkamer betrad, deed al snel mee met dit zinloze ritueel. Blijkbaar is onze drang om erbij te willen horen groter dan ons vermogen om een uitzonderingspositie te bekleden. Bizar toch?
In de psychologie wordt gesproken over ‘het lemming effect’. Het gedrag van de lemming waaraan dit effect zijn naam dankt, is gebaseerd op een mythe. De lemmingen zouden tijdens hun verspreidingsdrang elke hindernis trotseren. Dus als ze bij een klif arriveren, zouden ze er massaal van afspringen, ook al zou dat tot hun dood leiden. Deze mythe is door een Walt Disney film uit 1958 de wereld in geslingerd, terwijl achteraf bleek dat de makers dit alles geënsceneerd hadden. Ondanks het feit dat het een mythe betreft, heeft het door een individu onnadenkend volgen van het gedrag van een groep mensen, de naam ‘lemming effect’ gekregen. Elk risico wordt daarbij veronachtzaamd. Bij de demonstratie ‘black lives matter’ (van 1juni 2020 op de Dam) lijkt dat zeer zeker het geval te zijn. Volgens de psychologie gaat het hier om instinctief gedrag. In Nederland hebben we er zelfs een spreekwoord voor: “Als er één schaap over de dam is, volgen er meer.”. Of in het Engels: “It needs only a few to lead.” of “Once that dam breaks, the flood comes.”. Uiteindelijk moet de noodzaak om afstand te houden, een verantwoordelijkheid zijn die door ieder individu gevoeld wordt. Het is in feite absurd dat daar op gehandhaafd moet worden.
Enfin, volgens de burgemeester van Amsterdam - Femke Halsema - was het groot aantal mensen dat op de demonstratie afkwam niet voorspelbaar. Uit alle bronnen waaruit men de toestroom van demonstranten kon afleiden, verwachtte men enkele honderden mensen. Het werden er ongeveer 5000. Op de straat waren wel 1,5m-afstanden aangegeven en velen droegen mondkapjes. Maar op het moment dat de overschrijding van het verwachte aantal duidelijk werd, had het stadsbestuur moeten optreden.
Men had de demonstratie kunnen ontbinden en de Dam kunnen afsluiten. Bij grote drukte gebeurde dat bijvoorbeeld ook bij het Vondelpark. En voor de Dam lag er een compleet draaiboek klaar, namelijk dat van 4 mei 2020 , dodenherdenking.
Men had strenger kunnen optreden en mensen die de 1,5m-regel overtraden, kunnen bekeuren. Veel bedrijfstakken worstelen met de realisatie van de 1,5m-regel en hier werd stilzwijgend geaccepteerd dat deze regel niet hoefde worden nageleefd. Als een horecaondernemer de regel zou negeren, staat daar een boete van € 4000 op. Dit meten met twee maten is simpelweg niet uit te leggen.
Voor de tweede optie was er onvoldoende mankracht beschikbaar en bovendien zou het bekeuren wellicht tot spanningen tussen politie en betogers hebben kunnen leiden. Dat gezegd hebbende, was er dus feitelijk maar één optie: de demonstratie afbreken! Ik houd m’n hart vast voor een eventuele tweede golf van het coronavirus, met alle gevolgen van dien. Want wat als straks de maatregelen toch weer strenger moeten worden? Wat als de horeca, musea en scholen straks toch weer gesloten moeten worden? En het zorgpersoneel weer een piekbelasting te verwerken krijgt? Over ongeveer twee weken zullen we het weten.