Denklus

We weten allemaal dat we onze handelingen snel automatiseren. Het grote voordeel daarvan is dat we er niet meer bij na hoeven te denken. Door herhaling raken we geroutineerd in het uitvoeren van een handeling. Het kost overigens ook moeite om - indien nodig - de geautomatiseerde handeling te veranderen. Stel bijvoorbeeld dat je het bestek al jaren uit dezelfde la pakt, maar bij een schoonmaakbeurt heb je de keuken opnieuw ingedeeld, waardoor het bestek in een andere la terecht is gekomen. Nu zal blijken dat je de eerste paar weken telkens de verkeerde la opentrekt om het bestek te pakken. Ingeslepen handelingen zijn moeilijk af te leren.

Bij het denken kan er ook iets dergelijks gebeuren. Met name als je een denkpatroon ontwikkeld hebt voor een rationeel onoplosbare situatie. Bij elke nieuwe poging om een oplossing te vinden, maken we telkens weer dezelfde denkfout. Dit komt omdat we voor deze situatie het ‘pad’ waarlangs onze neuronen ‘schieten’, gecultiveerd hebben. Het leven is te kort om steeds weer dezelfde fouten te maken. Het devies is dan ook: voorkom herhaling, want zelfs een ezel stoot zich niet twee keer aan dezelfde steen.

Een voorbeeld van een irrationeel probleem dat iemand kan ervaren, is angst voor spinnen. Zodra deze persoon een spin ziet, worden de neuronen langs een bepaald pad afgevuurd, waardoor hij de angst onmiddellijk ervaart. Vaak is alleen de gedachte aan een spin al voldoende om de angst te triggeren.

Een obsessieve angststoornis kenmerkt zich door aanhoudende dwanggedachten. De steeds terugkerende gedachten beleeft men als onvrijwillig, maar wel als een product van de eigen persoon. Het hebben van dergelijke gedachten verwijt men zichzelf, maar deze zijn uiteraard het gevolg van ervaringen en opvoeding. Het principe van causaliteit wordt bij deze angststoornis dus omgedraaid. En omdat de gedachten een product zijn van de eigen persoon, heeft men bovendien de neiging om deze te internaliseren. Dit laatste leidt tot een vervreemding van de eigen persoonlijkheid en tot een volgende obsessieve gedachte die de persoon afhoudt van zijn natuurlijke staat van zijn. De vraag is hoe men uit een dergelijk vicieuze cirkel kan stappen.

Zeker als een dwanggedachte niet te weerleggen valt, kan het obsessieve karakter ervan sterk toenemen. Het is als een wolkje aan een volstrekt blauwe hemel en dan toch denken dat het zou kunnen gaan regenen. Hoe kan ik nou zeker weten dat het droog blijft? Het is als de bewering dat het gras bij de buren altijd groener is. Alles ten aanzien van jezelf voelt minder(waardig). Hoe kun je een dergelijke irreële gedachten nu doorbreken?

Het antwoord is meditatie. Realiseer je dat dergelijke gedachten nergens toe leiden. Er is geen oplossing, dus waarom zou je blijven piekeren. Hoe je ook over de möbius-band loopt (zie plaatje): binnenkant wordt toch weer buitenkant. Verander wat je kunt veranderen, accepteer wat je niet kunt veranderen en heb de wijsheid om het verschil tussen beide te kennen.