Dat wat veel jongeren ertoe aanzet om actief te zijn op verschillende sociale media en dat wat veel ouderen ertoe beweegt om tijdens het televisiekijken regelmatig te zappen, dat is precies het fenomeen wat mij een eenzaam gevoel kan geven. Het is het bang-zijn-om-iets-te-missen dat wellicht meer de moeite waard is, dan hetgeen wat je in het moment bezighoudt. Tijdens een lockdown is de angst-om-iets-te-missen ofwel de kans om een collectieve gebeurtenis te missen, significant kleiner. Ik voel me dan ook minder eenzaam, omdat ik weet dat de lockdown iedereen in een sociaal isolement plaatst. Het openbare leven is zo goed als stilgevallen. Ik ben geen uitzondering meer.
Het niet toelaten van bezoekers in een verzorgingstehuis was een schrijnende maatregel. De kwetsbare ouderen konden in die periode alleen raambezoekers ontvangen, omdat zij in quarantaine moesten leven. Zij werden letterlijk geprostitueerd (afgeleid van de Latijnse woorden pro (= voor, vooraan) en statuere (= plaatsen, neerzetten), dus de letterlijke betekenis is: uitstallen, vooraan zetten, tentoonstellen). Hetzij ten gevolge van het coronavirus, hetzij door een andere kwaal, velen kwamen te overlijden in afwezigheid van hun dierbaren. Dat was onmenselijk. Over de consequenties van de anderhalve-meter-samenleving maar te zwijgen, omdat het evident is dat we allemaal op z’n tijd behoefte hebben aan fysiek contact in de vorm van bijvoorbeeld een omhelzing of een knuffel. Je kunt je met recht afvragen wat het ontberen hiervan op termijn met individuen doet. Het is ronduit pervers.
Overigens, iemand in een sociaal isolement hoeft zich niet perse eenzaam te voelen. Zo ook kan iemand die zich eenzaam voelt, toch een groot sociaal netwerk hebben. Sterker nog, zelfs al bevindt iemand zich onder de mensen, dan nog kan hij zich eenzaam voelen.
Men spreekt in zo’n geval van existentiële eenzaamheid. Men mist de wezenlijke verbinding met de anderen of men heeft het gevoel niet begrepen te worden door de anderen. In feite is zo iemand op dat moment op zichzelf teruggeworpen. Verkeerde frequentie, verkeerd gezelschap. Of komt het door jouw onvermogen om je aan te passen? Jouw vibes zijn in ieder geval niet in staat om op dat moment constructief te resoneren met die van anderen. Ook als je alleen bent en niet weet wat je moet doen (beter bekend als een toestand die we ‘verveling’ noemen), ben je teruggeworpen op jezelf en kan het gevoel van existentiële eenzaamheid je overrompelen. Je bent in dat geval niet in een toestand van ‘flow’, met andere woorden: je kunt de synthese tussen het verleden en de toekomst van jezelf niet in het nu realiseren. Het is jouw worsteling met het bestaan. Dit soort eenzaamheid kan je ook bekruipen na bepaalde ‘life-events’, zoals na een scheiding, na een ontslag of na het verlies van een dierbare. Banden zijn verbroken, jouw voorheen nog interfererende vibes hebben geen connecties meer. Zelfs verstrengelde herinneringen zijn vrij plots alleen nog maar jouw herinneringen, je kunt ze niet meer delen met diegene(n) waarmee je ze opgedaan hebt. Hetzelfde geldt voor nieuwe ervaringen, ook die vallen alleen jou ten deel.
Dat de vermeende interpretatie van een ander over de mate waarin je eenzaam zou zijn, een cruciale rol speelt bij het ontstaan van een gevoel van eenzaamheid, is eigenlijk wel opmerkelijk. Ook een concrete opmerking van een ander over bijvoorbeeld het geringe aantal mensen dat je ontmoet, triggert soms het gevoel van eenzaamheid. Een beetje te vergelijken met het mankerende zelfbeeld dat je krijgt, wanneer iemand opmerkt dat je er bleekjes uitziet vandaag. Het is opmerkelijk, omdat niemand graag een relationele gevoelsafhankelijkheid wil hebben. Uit het feit dat we in weerwil toch op tal van terreinen een relationele afhankelijkheid bij onszelf constateren, kan misschien geconcludeerd worden dat ons aardse ego in hoge mate door de ander geconstitueerd wordt. Het is de ander die ons alleen al met zijn blik objectiveert (tot object maakt, tot een aards ego reduceert) en uiteraard vice versa.
Een situationele afhankelijkheid vinden we daarentegen geen probleem (doordat je vandaag geen afspraken hebt, ben je de hele dag alleen thuis en ontstaat er een gevoel van eenzaamheid). Het de hele dag ‘alleen zijn’ substitueren we dan, in feite onterecht, door een ‘gevoel van eenzaamheid’ (misschien wel uit zelfmedelijden).
Uit neurowetenschappelijk onderzoek is gebleken dat bij een positieve pijnstimulus dezelfde plek in de hersenen geactiveerd wordt als bij mensen die zich eenzaam voelen. Depressieve mensen die zich uit het sociale leven terugtrekken, voelen zich eenzaam en hebben inderdaad tegelijkertijd ook vaak last van allerlei soorten pijn. De mate van pijnbeleving is sowieso gerelateerd aan de kwaliteit van het sociale netwerk van een mens (hoe hoger de kwaliteit, des te geringer de pijnbeleving). Sociale en fysieke contacten beschermen ons dus tegen pijn. Omgekeerd is ook gebleken dat pijnstillers (bv paracetamol) inderdaad het gevoel van eenzaamheid of de pijn van sociale afwijzing kunnen doen afnemen. Fascinerend.
Tot slot wil ik er nog op wijzen dat eenzaamheid een zichzelf versterkend gevoel kan zijn, omdat gebleken is dat eenzame mensen minder vaak als vriend worden gekozen. Het onderliggende principe hierbij is dat men niet geassocieerd wil worden met zogenaamde ‘losers’ in zijn vriendenkring. Triest, maar waar.
Dat wist ik niet van Paracetamol, waar dat toch allemaal voor kan helpen!