Geïnspireerd door ' Identiteit waardigheid, ressentiment en identiteitspolitiek' van Francis Fukuyama.
Ten gevolge van de industrialisatie en het daarop volgende urbanisatieproces is de mens zelfbewuster geworden. Veel vanzelfsprekendheden in het leven van een mens vielen weg. Dit leidde er toe dat de mens zich als het ware opnieuw moest ‘uitvinden’. Een aantal denkers heeft daar sterk toe bijgedragen. Francis Fukuyama onderscheidt in zijn boek ‘Identiteit waardigheid, ressentiment en identiteitspolitiek’ het volgende historisch verloop.
Het christendom was één van die vanzelfsprekendheden voor de mens. Priesters en bisschoppen functioneerden als intermediair tussen de mens en God. Totdat Maarten Luther (1483-1546) opperde dat ieder mens - zonder tussenkomst van een ambtsdrager uit het christendom - in het reine diende te komen met God. In feite was dat de eerste stap in de richting van een zelfbewustere mens, die op basis van zijn persoonlijke relatie met God, zelf de normen voor goed en kwaad diende vast te stellen. Ongeveer 300 jaar later is het Immanuel Kant (1724-1804) die het morele kompas van de mens seculariseert. Volgens hem beschikt ieder mens over een categorisch imperatief dat hem leidt bij de morele dilemma’s in zijn leven. Deze niet-christelijke benadering voor de zelfreflectie van de mens wordt door Friedrich Nietzsche (1844-1900) nog eens versterkt doordat hij vanuit zijn stelling ‘God is dood’ de mens laat nadenken over de leegte die daarmee op het morele vlak ontstaat. De ontkenning van het bestaan van betekenis of waarde, duidt hij met het begrip ‘nihilisme’. Hij benadrukte dat het christendom haar zogenaamde ware en zinvolle wereld in de plaats stelde van de feitelijke, chaotische en absurde realiteit. Wat is het antwoord van de mens naar aanleiding van dit inzicht?
Volgens John Stuart Mill (1806-1873) ging het bij de drijfveren van de mens niet alleen om moraliteit. Volgens hem speelde pragmatisme eveneens een belangrijke rol. De afwegingen van de mens ten aanzien van zijn handelingen werden volgens hem bepaald door de bijdrage die deze handelingen leverden aan het welzijn en geluk van de gehele mensheid (utilitarisme).
Vanuit deze achtergronden van zelfreflectie was een groot deel van de mensheid opzoek naar erkenning en waardigheid. De uitbuiting van de mens op het gebied van arbeid gaf velen een waardeloos gevoel. Daarnaast ontbeerde men de aandacht en waardering, zoals men die ervaarde in de kleinschalige gemeenschap waarvan men deel uitmaakte voordat men naar stedelijk gebied verhuisde. Men zocht deze erkenning en waardering door zich aan te sluiten bij een groep gelijkgestemden. Dat kon zijn een geloofsgemeenschap, een vereniging, een vakbond of een politieke partij. Een collectieve oplossing voor het hervinden van betekenis lag aanvankelijk blijkbaar meer voor de hand dan een individuele oplossing. Echter door de verdergaande secularisatie werd de mens steeds sterker teruggeworpen op zichzelf. De ontreddering die dit in veel gevallen tot gevolg had, kreeg een therapeutisch antwoord. De grondslag hiervan werd gelegd door Sigmund Freud (1856-1936), waarna er - stoelend op verschillende invalshoeken - een ware tsunami aan therapeuten het daglicht zagen.
Zowel kerkelijke instituties als overheden ontwikkelden ook een op het individu gericht therapeutisch antwoord, waar de samenleving blijkbaar behoefte aan had. Te denken valt aan respectievelijk tv-dominees (waar ook de programma’s van de EO toegerekend kunnen worden) en voorzieningen als jeugdzorg, GGZ en het zogenaamde persoonsgebonden budget (PGB). Gek genoeg blijft de mens eerder zoeken naar collectieve erkenning en waardering dan naar individuele. Dat verklaart mede de hang naar nationalisme in tijden van politieke, financiële of maatschappelijke onrust en de erkenning en waardering van nieuwe groepen waarvan men deel uitmaakt (zoals LHBT, Greenpeace, vegetariërs, Urgenda, Gele Hesjes, Occupy, etc.). In de politiek leidt de collectieve hang naar erkenning en waardering tot rechts populisme. De vele rechtse partijen in Europa, de BREXIT en opkomst van leiders zoals Donald Trump illustreren dat.