In de hectiek van onze huidige samenleving hebben we steeds vaker de behoefte aan een manier om onze malende gedachten tot rust te kunnen brengen. Ook de tweespalt tussen enerzijds onze biologische ‘drive’ om te overleven en anderzijds het besef dat we sterfelijk zijn, brengt sommigen van ons in verwarring. Het psychisch lijden komt meestal voort uit het niet weten wat nu eigenlijk de bedoeling is van dit leven. Na de secularisatie - die in feite begon na de doodverklaring van God door de filosoof Nietzsche - is de spirituele zoektocht van de mens niet geëindigd. Het geloof bood ons tenminste nog enig houvast ten aanzien van onze tekortkomingen. Ten aanzien van ons sterfelijk lichaam was er de troost van een eeuwig hiernamaals en ons psychisch lijden werd verzacht doordat we konden geloven dat God een duidelijke bedoeling had met zijn schepping.
Het geïnstitutionaliseerde geloof heeft plaatsgemaakt voor o.a. verschillende vormen van meditatieve training. Mindfulness en yoga zijn daar twee voorbeelden van. Als doel van mindfulness worden vaak genoemd: het leren omgaan met stress, het leven in aandacht (in het hier & nu), het opmerkzaam zijn zonder te oordelen en het accepteren wat er is.
Bij de doelen van yoga vindt men: lichaam en geest tot rust brengen, ontdekken dat de ontspanning die je zoekt al in jezelf aanwezig is, ervaren dat we allemaal verbonden zijn met elkaar en het ‘stilzetten’ het denken. Yoga slaat als het ware een brug tussen fysiotherapie en psychotherapie.
Zen is eveneens een meditatie-traditie. Het is een Japanse meditatievorm die is ontstaan uit de ontmoeting tussen het Indiase boeddhisme en het Chinese taoïsme. De definitie van Zen, aldus Piet de Korte, is: Zen is een oefening, waarin men door (…) meditatie stap voor stap leert (te) leven vanuit (het) contact met de basis van het zijn. Men leert door Zen-meditatie aandachtig en met volle overgave deel te nemen aan het leven: je komt in een ‘flow’. In feite is er in die hoedanigheid geen sprake meer van dualisme (lichaam versus geest). De eenheidservaring reikt zelfs vaak verder dan de opheffing van dit persoonlijke dualisme; men ervaart de verbondenheid van alles met alles. Door Zen-meditatie leert men te leven in aandacht vanuit vier onbegrensde zijnstoestanden, namelijk: liefde, compassie, vreugde en gelijkmoedigheid.
Doordat we onze aandacht op iets richten, worden we ons ergens van bewust. Op grond van deze uitgangspunten zou het bewustzijn niet slechts een eigenschap zijn van de hersenen, maar van ons gehele wezen. Om die reden noemt men het bewustzijn ook weleens een systeemeigenschap. Daar waar de aandacht naar uitgaat, zal de chi (de energiestroom) volgen.
Meditatie lijkt als het ware op de kerkdienst van weleer. De mens heeft blijkbaar nog steeds behoefte aan bezinningsmomenten waarbij hij tot rust kan komen, opdat hij kan meekomen in de waan van de dag ofwel de hectiek van het leven.