Al ruim 2000 jaar onderscheiden we in de samenleving grofweg vier domeinen: het privé, het private, het publieke en het politieke domein. De verzorgingsstaat van vadertje Drees is een versterking geweest van het publieke domein, georganiseerd vanuit het politieke domein. Het neoliberalisme onder Rutte (politieke domein) heeft veel zaken vanuit het publieke domein overgeheveld naar het private domein. Ik praat niet over goed of fout, alhoewel ik er natuurlijk wel iets van vind (maar dat doet er nu niet toe). Door de sterke ontregeling van de sociaaleconomische orde ten gevolge van het coronavirus, roepen velen om een herstructurering van gevestigde systemen. Komende uit de intellectuele lockdown kunnen we met man en macht de oude orde weer proberen te herstellen of we kunnen - al dan niet noodgedwongen - systemen gaan aanpassen. In het chaosdenken circuleert daarbij het volgende plaatje.
Het dominante denken van het kabinet is momenteel ‘terugkeren naar de orde zoals deze voor de crisis was’, maar in de samenleving (en bij sommige politieke partijen) zoekt men naar de kansen van deze crisis. De discussies die ik zoal voorbij zie komen, gaan over de invoering van een basisinkomen, de herinrichting van de publieke ruimte, het ontmantelen van de intensieve veehouderij, het voorwaardelijk maken van overheidssteun ten faveure van de energietransitie en verduurzaming bij bedrijven en deprivatisering van een deel van de farmaceutische industrie. Dat zijn de dromen die al dan niet opgepakt gaan worden.
Of die veranderingen ook de potentie hebben om de (over het algemeen) kapitalistische wereldorde omver te werpen, is volgens mij nog maar de vraag. Doordat de economie momenteel volledig afhankelijk is van overheden (en hier in het Westen ook van de EU), worden de pijlers van het kapitalisme wel ondermijnd.
De economische vrijheidsgraden in onze samenleving worden gedreven door de principes van het kapitalisme en gereglementeerd door de overheid. Door de krachtige interventies van de overheid in deze crisistijd is de marktwerking voor veel sectoren stilgevallen. Veel bedrijven liggen daardoor nu aan het infuus van de overheid, wachtend op het moment dat de markt weer wordt vrijgegeven. Door de in crisistijd toegenomen symbiose tussen de overheid en verschillende bedrijfssectoren, lijkt de overheid ineens ook belanghebbende op de markt te zijn geworden. Maar is dat ook zo? De NOW-regeling is een voorwaardelijke subsidie op de loonlasten van een bedrijf, waarvoor geen terugbetalingsregeling geldt. Het is een overbruggingsregeling. Het uitstel van betaling van belastinggeld en hypotheeklasten, lost op de korte termijn het liquidatieprobleem van een bedrijf op, maar creëert in feite een schuld bij resp. de overheid en de bank. Hetzelfde geldt voor financieringen met staatsgarantie. Als bedrijven na de crisis niet aan hun betalingsverplichtingen kunnen voldoen, is de overheidsafhankelijkheid een feit. Betekent dit het einde van het kapitalisme en de vrije marktwerking? Hoe loopt dit af?
Deze post is het resultaat van een discussie hierover met mijn broer.