Als zes mensen geblinddoekt een olifant op verschillende plaatsen betasten en vervolgens een eigenschap van die olifant moeten geven, dan zal iedereen met een andere beschrijving komen. Door de som van alle deelervaringen, krijgen we pas een goed beeld van het geheel.
In de jaren negentig van de vorige eeuw hebben twee psychologen aan de Harvard universiteit het zogenaamde ‘invisible gorilla’ experiment uitgevoerd. Een groep studenten werd onderverdeeld in twee teams: een team met witte T-shirts en een team met zwarte T-shirts. Zij kregen de opdracht om een basketbal binnen hun team rond te gooien. Dit alles werd gefilmd. Geheel volgens plan, liep er op een gegeven moment een gorilla door hun speelveld. De studenten was opgedragen om deze volledig te negeren. Het werkelijke experiment begon pas na afloop, toen vrijwilligers het filmpje bekeken met de opdracht om het aantal passes van de witte spelers te tellen. Hen werd ook gevraagd of ze behalve de witte en zwarte spelers nog iets anders was opgevallen. Ongeveer de helft van het aantal vrijwilligers bleek de gorilla niet gezien te hebben. Met het resultaat van dit experiment in gedachte kun je je afvragen hoe betrouwbaar getuigenverklaringen in een rechtszaak dan feitelijk zijn.
‘Bias’ is een Engels woord dat is overgenomen in de Nederlandse taal en betekent zoiets als ‘een misleiding van dataverwerking’. De meest voorkomende bias is de ‘confirmation bias’: uit alle informatie die wordt aangeboden, selecteer je vooral die informatie die met jouw zienswijze of focus overeenkomt. Deze bias wordt ook wel tunnelvisie genoemd. Stel je hebt net een nieuwe auto gekocht. Vanaf dat moment is jouw waarnemingsfrequentie voor dit model ineens stukke hoger en dat komt doordat je scoop ten aanzien van het waarnemen van auto’s vanaf dat moment geframed is.
Je bent blijkbaar ontvankelijker voor informatie die als het ware resoneert met jouw concepten (in dit voorbeeld het concept van het automodel dat je zojuist gekocht hebt). Maar dit geldt ook voor jouw meningen en visies ten aanzien van bepaalde maatschappelijke issues. Het blijkt dat verschillende social media daar dan ook gretig op inspelen, door jou (nep)nieuws voor te schotelen dat resoneert in jouw echoput. Hierdoor zie je jouw opvattingen over de maatschappij bevestigd worden.
Met woorden en beelden kunnen er ook allerlei suggesties gewekt worden. Als mens zijn we in die situaties een gewillig slachtoffer, omdat we de informatie eenvoudigweg vaak niet kunnen verifiëren. We worden dan gemanipuleerd. Victor Mids maakt daar in het programma ‘Mindf*ck’ ook regelmatig gebruik van. In een interview met het AD zegt Victor: “Bij een illusie moet ik strategisch te werk gaan. Bijna een militair plan bedenken en vooruit redeneren: hoe ontwikkelt iemands gedachtegang zich? Wat is zijn of haar reactie? En wat is dan mijn tegenzet? Met welke woorden kan ik manipuleren? Met welk gebaar of welke oogopslag?”
Als we zelf een verhaal vertellen of ons standpunt in een vergadering duidelijk willen maken, zijn we primair afhankelijk van het vocabulair dat we tot onze beschikking hebben. Hoe groter dit vocabulair, hoe genuanceerder we een verhaal of een idee over het voetlicht kunnen brengen. Met elk woord dat we gebruiken, maken we iets duidelijk over de scoop die we in casu hebben. We zijn aan het ‘framen’. Framing is in feite het creëren van een beeld door een begrensde scoop op een onderwerp te plaatsen. Wat vertel ik wel en wat vertel ik niet? Welke bijvoeglijke naamwoorden gebruik ik? En hoe kader ik het onderwerp in? Hoe beïnvloed ik de gedachtegang van mijn toehoorders? Denk bijvoorbeeld niet aan een roze olifant. Framen is nou eenmaal onvermijdelijk. Maar als het stragisch wordt ingezet - zoals in de politiek vaak het geval is - is het niet altijd te goeder trouw. Enige alertheid is dus altijd geboden.