De Tao ligt ten grondslag aan alles wat is. Alles komt eruit voort en wordt er weer in verzwolgen: een zich eindeloos herhalend proces, waarbij alles gaat zoals het gaat. Op elk niveau van de Tao vinden er natuurlijk ook gebeurtenissen plaats die de systemische harmonie van het geheel in disbalans brengen, ofwel gebeurtenissen die niet in overeenstemming zijn met de Tao. De Tao heeft dan ook een regenererend vermogen, zowel op het fysieke vlak als op het gebied van de psyché. In de biologie kijkt niemand daar vreemd van op. Wonden die uit zichzelf genezen en evenwichten in ons lichaam die zich vanzelf herstellen. Dat laatste wordt ook wel homeostase genoemd. Maar hetzelfde geldt voor ecosystemen die verder reiken dan het menselijk lichaam. Alles hangt met alles samen, dat betekent dat als er één variabele verandert, de balans van een systeem behoorlijk uit evenwicht kan raken. Helaas moeten we vaststellen dat het meestal de mens is, die - opzoek naar efficiëntere processen of naar ‘quick fixes’ - dit grotere geheel nogal eens over het hoofd ziet. Maar goed, klimaatveranderingen, afname van biodiversiteit en milieuvervuiling laat ik nu maar even voor wat het is. In welke mate is er samenhang op bewustzijnsniveau? En hoe zit het met verstoringen (bedoeld of onbedoeld) op dit terrein? Kan daar wat over gezegd worden? Elmer Hendrix heeft daar in 2019 een prachtig boek over geschreven: Tao en de kunst van familieopstellingen. Een weg naar innerlijke groei en bewustwording.
Tijdens zogenaamde familieopstellingen doen zich frappante verschijnselen op bewustzijnsniveau voor. Vanuit de vraag- of probleemstelling van een individu, die betrekking heeft op familiebanden, stelt de begeleider ogenschijnlijk willekeurige personen op in de ruimte. Deze mensen - meestal onbekenden voor de vraagsteller - krijgen een rol als familielid toebedeeld. Zij zijn dus een ‘stand-in’ voor bijvoorbeeld vader, moeder, opa, oma, zus, bedenk het maar. De fenomenen die vervolgens optreden, zijn werkelijk indrukwekkend. De ‘stand-ins’ zijn gevraagd zich over te geven aan de gevoelens en handelingen die spontaan bij hen naar boven borrelen. Zij kunnen die uitvoeren of benoemen, zoiets als ‘ik voel een intens verdriet’ of ‘ik heb de neiging om die of die nu te omarmen’. De fenomenen blijken op bewustzijnsniveau betekenis te hebben voor de vraagsteller. De oorzaak van bijvoorbeeld verstoorde relaties (iemand die verstoten is uit de familie / het voortrekken van één van de kinderen in een gezin) of van disbalansen binnen de familie (een kind dat een ouderrol is gaan vervullen / het jongste kind dat de rol van oudste is gaan vervullen), wordt plotsklap duidelijk, waardoor (in de meeste gevallen) het helen van de vraagsteller kan aanvangen. De verkregen inzichten doen hun werk namelijk ook in de dagen na de therapiesessie.
Gebeurtenissen hebben altijd invloed op je persoonlijke bewustzijn. Maar het netwerk van individuen die tot de familie behoren, vormt tezamen ook een collectief bewustzijn. Betekenisvolle gebeurtenissen van individuen hebben daardoor tevens invloed op dit hogere bewustzijnsniveau. Denk bijvoorbeeld aan incest, een scheiding, een miskraam, een sterfgeval, een depressie, een verkrachting, een kankerdiagnose of een ontslag. Allemaal ‘life events’ die vaak impact hebben op de gehele naaste familie. De vraag is: Hoe worden dergelijke schokkende gebeurtenissen binnen de familie opgevangen? Kan een ieder na verloop van tijd de draad van zijn/haar eigen leven weer oppakken of zijn familiebanden onder druk komen te staan, waardoor nieuwe problemen zich voor gaan doen?
Je hebt niet de macht om de realiteit te veranderen.
Je hebt wel de macht om er anders naar te kijken.
Tegennatuurlijke interventies verergeren vaak de problemen. Maar wanneer is er sprake van een perverse interventie? Wanneer veroorzaakt bijvoorbeeld compenserend gedrag meer schade, dan herstel? Wanneer roepen de reacties op dat de ene ‘life event’, juist weer nieuwe problemen op? Op dit niveau speelt onze onwetendheid een grote rol, maar tijdens een familieopstelling lijken de fenomenen ons de weg te wijzen. Het universum spreekt tot ons. En volgens mij gaat het verder dan alleen de associaties die bij de vraagsteller naar boven komen. Immers, hoe kan een persoon die slechts een ‘stand-in’ is, ervaringen hebben die context afhankelijk zijn? Misschien is dit blog daarom wel onbevredigend, want zelfs de deskundigen staan hier voor een raadsel. Maar goed, het blijkt wel te werken. Gaat het hier om complexe systemen, waarbij velden misschien een belangrijke rol spelen? Velden die - afhankelijk van de vraagsteller - via de ‘stand-ins’ gegenereerd kunnen worden? Zijn wij mensen in staat om tijdelijk partiële bewustzijnspatronen van een ander ‘door te laten’? Als zoiets in een sessie kan gebeuren, hoe manifesteert zich dat dan tijdens ons alledaagse leven? Is het iets dat we kunnen cultiveren, zodat we naasten zonder woorden kunnen begrijpen? Kortom: meer vragen, dan antwoorden. We stuiten hier op een fenomeen, dat interessant genoeg is om wetenschappelijk onderzocht te worden. Tot nu toe is er slechts summier onderzoek gedaan (zie https://essay.utwente.nl/63224/1/Horst%2C_K._ter__-_s1112740_%28verslag%29.pdf) en is het een gewild onderwerp voor sceptici (zie https://skepsis.nl/berthellinger/).
Bert Hellinger (1925-2019)